Giải Pháp Xét Nghiệm Sàng Lọc Hội Chứng Miễn Dịch Kết Hợp Nặng (SCID - Severe Combined Immunodeficiency)

Giới Thiệu SCID

Hội chứng miễn dịch kết hợp nặng (SCID: Severe Combined Immunodeficiency) là một nhóm các bệnh hiếm gặp do đột biến ở các gen khác nhau liên quan đến sự phát triển và chức năng của các tế bào miễn dịch chống nhiễm trùng. Trẻ sơ sinh mắc SCID có vẻ khỏe mạnh khi sinh ra nhưng rất dễ bị nhiễm trùng nặng. Bệnh trạng này có thể gây tử vong, thường trong vòng một hoặc hai năm đầu đời, trừ khi trẻ sơ sinh được điều trị phục hồi hệ miễn dịch, chẳng hạn như ghép tế bào gốc tạo máu, liệu pháp gen hoặc liệu pháp enzyme. Hơn 80% trẻ sơ sinh mắc SCID không có tiền sử gia đình mắc bệnh. Tuy nhiên, việc phát triển xét nghiệm sàng lọc trẻ sơ sinh đã giúp phát hiện SCID trước khi các triệu chứng xuất hiện, giúp đảm bảo trẻ sơ sinh mắc bệnh được điều trị cứu sống.

Theo một nghiên cứu được tài trợ bởi NIH, hơn 12 gen có liên quan đến SCID, nhưng khi sàng lọc trẻ sơ sinh, khoảng 15% trẻ sơ sinh mắc SCID không xác định được khiếm khuyết gen. SCID thường được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, trong đó cả hai bản sao của một gen cụ thể - một bản sao được thừa hưởng từ mẹ và một bản sao từ cha - đều chứa các khiếm khuyết. Dạng SCID lặn trên nhiễm sắc thể thường được biết đến nhiều nhất là do thiếu hụt adenosine deaminase (ADA), trong đó trẻ sơ sinh thiếu enzyme ADA cần thiết cho sự sống còn của tế bào T.

SCID liên kết X, do đột biến trên nhiễm sắc thể X gây ra, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh nam. Bé trai mắc SCID loại này có bạch cầu phát triển và hoạt động bất thường. Do đó, chúng có số lượng tế bào T và tế bào tiêu diệt tự nhiên thấp và tế bào B không hoạt động.

Hình 1: David phải sống trong bong bóng 12 năm (mắc bệnh SCID). 

Triệu Chứng Của SCID

Các triệu chứng của bệnh thiếu hụt miễn dịch bẩm sinh nặng (SCID) thường xuất hiện ở trẻ sơ sinh và bao gồm các nhiễm trùng nặng hoặc đe dọa tính mạng, đặc biệt là nhiễm trùng do virus. Những nhiễm trùng này có thể dẫn đến viêm phổi và tiêu chảy mãn tính. Nhiễm trùng nấm Candida (nấm men), cũng như viêm phổi do nấm Pneumocystis jirovecii, cũng thường gặp ở trẻ em mắc SCID.

Sàng Lọc SCID

Xét nghiệm sàng lọc trẻ sơ sinh SCID, do ImmunoIVD phát triển, đo các vòng tròn cắt bỏ thụ thể tế bào T (TREC), một sản phẩm phụ của sự phát triển tế bào T. Vì trẻ sơ sinh mắc SCID có rất ít hoặc không có tế bào T, nên việc không có TREC có thể cho thấy SCID. Để xác nhận chẩn đoán SCID, bác sĩ sẽ đánh giá số lượng và loại tế bào T và B có mặt và khả năng hoạt động của chúng.

Nghiên cứu do NIAID và các tổ chức khác hỗ trợ cho thấy việc chẩn đoán sớm SCID thông qua sàng lọc trẻ sơ sinh dẫn đến điều trị kịp thời và tỷ lệ sống sót cao. SCID đã được thêm vào năm 2010 vào Bảng sàng lọc được khuyến nghị của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ dành cho trẻ sơ sinh. Ngày nay, tất cả trẻ sơ sinh ở Hoa Kỳ đều được sàng lọc SCID, ở Việt Nam kiểm tra SCID được thực hiện trên trẻ sơ sinh như một phần của chương trình sàng lọc trẻ sơ sinh mở rộng (NBS).

Dưới đây là phân tích chi tiết về quá trình này sử dụng giải pháp xét nghiệm SPOT-it™ Screening Assay của hãng ImmunoIVD xuất xứ Thụy Điển, đã được ứng dụng trong chương trình sàng lọc sơ sinh tại nhiều nước Châu Âu do quy trình nhanh (~3 giờ) và tất cả các hóa chất được đóng gói ở dạng sẵn sàng sử dụng:

• Lấy máu: Một lượng máu nhỏ được lấy từ gót chân của trẻ sơ sinh trên giấy thấm ngay sau khi sinh, thường trong khoảng 48-72 giờ.
• Kiểm tra nồng độ tế bào T: mẫu giấy thấm máu sau đó được phân tích để đo mức độ của tế bào T, một thành phần quan trọng của hệ thống miễn dịch. Số lượng tế bào T thấp có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh SCID.
• Xét nghiệm DNA (Tùy chọn): Trong một số trường hợp, xét nghiệm DNA bổ sung có thể được thực hiện trên cùng một mẫu máu để tìm kiếm các dấu hiệu di truyền cụ thể liên quan đến các loại SCID khác nhau.
• Xét nghiệm tiếp theo: Nếu kết quả sàng lọc ban đầu cho thấy khả năng mắc bệnh SCID, các xét nghiệm xác định khác sẽ được tiến hành. Đây có thể bao gồm các xét nghiệm máu chi tiết hơn như lưu cytometry và phân tích di truyền bổ sung.

Chuyển đến bác sĩ chuyên khoa: Nếu SCID được xác nhận, trẻ sẽ được chuyển đến bác sĩ chuyên khoa miễn dịch nhi khoa hoặc bác sĩ chuyên khoa bệnh truyền nhiễm để điều trị và quản lý chuyên khoa.

Hình 2: Quy trình thực hiện SPOT-it™ Screening Assay của hãng ImmunoIVD (Thụy Điển)

Phát hiện sớm thông qua sàng lọc SCID là rất quan trọng vì nó cho phép can thiệp và điều trị kịp thời, cải thiện đáng kể tiên lượng của trẻ.

Điều Trị SCID

Ghép tế bào gốc tạo máu (máu) là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho trẻ sơ sinh mắc SCID. Lý tưởng nhất, trẻ sơ sinh mắc SCID nên nhận tế bào gốc từ anh chị em ruột có mức độ mô phù hợp cao. Ghép tủy từ anh chị em ruột cùng cha mẹ dẫn đến phục hồi chức năng miễn dịch tốt nhất, nhưng nếu không có anh chị em ruột phù hợp, trẻ sơ sinh có thể nhận tế bào gốc từ bố mẹ hoặc người hiến tặng khác. Các ca ghép tủy này giúp cứu sống nhưng thường chỉ phục hồi một phần khả năng miễn dịch. Nghiên cứu do NIAID hỗ trợ cho thấy việc ghép tủy sớm rất quan trọng để đạt được kết quả tốt nhất cho trẻ sơ sinh mắc SCID. Các nhà nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ 240 trẻ sơ sinh mắc SCID và phát hiện ra rằng những trẻ được ghép tủy trước 3,5 tháng tuổi có khả năng sống sót cao nhất, bất kể loại tế bào gốc hiến tặng nào được sử dụng.

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng liệu pháp gen có thể là một phương pháp điều trị hiệu quả cho một số loại SCID, bao gồm SCID liên kết X. Trong liệu pháp gen, tế bào gốc được lấy từ tủy xương của bệnh nhân, gen bình thường được đưa vào tế bào gốc bằng cách sử dụng chất mang được gọi là vectơ và các tế bào được điều chỉnh được trả lại cho bệnh nhân. Những nỗ lực ban đầu để điều trị SCID liên kết X bằng liệu pháp gen đã khôi phục thành công chức năng tế bào T của trẻ em, nhưng khoảng một phần tư trẻ em bị bệnh bạch cầu từ hai đến năm năm sau khi điều trị. Các nhà khoa học nghi ngờ rằng các vectơ được sử dụng trong các nghiên cứu này đã kích hoạt các gen kiểm soát sự phát triển của tế bào, góp phần gây ra bệnh bạch cầu. Các chiến lược trị liệu gen mới hơn sử dụng các vectơ sửa đổi có vẻ hiệu quả và an toàn. Các nhà nghiên cứu của NIAID đang sử dụng một phương pháp trị liệu gen mới để điều trị thành công cho trẻ lớn hơn và thanh niên bằng SCID liên kết X.

Giải Pháp Của Chúng Tôi

Công ty TNHH Thiết Bị Khoa Học Kỹ Thuật Việt Huy cung cấp bộ kit xét nghiệm SPOT-it TREC, KREC & SMN1 Screening Kit của hãng ImmunoIVD (Thụy Điển). Bộ xét nghiệm IVD cho sàng lọc đồng thời hội chứng suy giảm miễn dịch kết hợp nghiêm trọng (SCID), bệnh giảm gammaglobulin máu liên kết nhiễm sắc thể giới tính X (XLA) và bệnh teo cơ tủy (SMA) ở trẻ sơ sinh bằng kỹ thuật qPCR. Chúng tôi là đại diện độc quyền của hãng ImmunoIVD tại Việt Nam.

Hình 3: Bộ xét nghiệm IVD bán định lượng DNA TREC, DNA KREC và định tính exon 7 gen SMN1 (SPOT-it TREC, KREC & SMN1 Screening Kit – hãng ImmunoIVD/Thụy Điển)

Tài liệu tham khảo

Severe combined Immunodeficiency (SCID). (2019, April 4). NIAID: National Institute of Allergy and Infectious Diseases. https://www.niaid.nih.gov/diseases-conditions/severe-combined-immunodeficiency-scid